1.1 In 2040 zijn de gezondheidsverschillen in Utrecht tussen de laagste en hoogste sociaaleconomische groepen met 30% afgenomen ten opzichte van 2012

De nationale ambitie uit de landelijke gezondheidsnota 2020-2024 (mei 2020) luidt: ‘In 2024 is gezondheid een vast onderdeel van de belangenafweging van het ruimtelijk beleid.’ In Utrecht werken we al sinds 2012 hard aan deze ambitie. Steeds vaker zien we dat de gezonde leefomgeving een belangrijk criterium is bij ruimtelijke afwegingen. Ook in 2021 blijft ons belangrijkste doel: gezond stedelijk leven voor iedereen als uitgangspunt bij alle ruimtelijke plannen. Dit doen we door:

1. Zichtbare expertise – Advisering op strategisch en tactisch niveau

De gezondheidsadvisering in projecten als Merwedekanaalzone, Beurskwartier en omgevingsvisies loopt in 2021 onverminderd door. Zo blijven we invulling geven aan een gezonde leefomgeving en stimuleren we dat er ook vanuit gezondheidsperspectief naar de stad en projecten gekeken wordt. In 2021 borgen we deze gezondheidsadviezen nog beter in de ruimtelijke visies, nota’s, programma’s, bestemmingsplannen en vergunningverlening.

2. Gezondheid voor iedereen - Ruimtelijke kansengelijkheid

In 2021 werken we aan methoden en interventies om ruimtelijke kansengelijkheid te vergroten. We zetten in op het verkleinen van gezondheidsverschillen door slimme keuzes in de leefomgeving. We bestemmen bijvoorbeeld geen nieuwe voorzieningen voor groepen mensen die extra gevoelig zijn voor luchtverontreiniging langs drukke wegen. We stimuleren gemengde wijken in combinatie met sociale versterking van de buurt. Ook werken we aan een gezonde omgeving voor de jeugd. We experimenteren bijvoorbeeld met het meewegen van een gezondere voedselomgeving rondom scholen en met adviesrichtlijnen voor eetbaar groen. Met de opgave sporten, spelen en bewegen dragen we bij aan voldoende passende speel- en sportruimte voor iedereen.

3. Kennis en onderzoek

We volgen de wetenschap over gezonde leefomgeving en kansengelijkheid op de voet en analyseren beschikbare data. We passen onze advisering aan op actuele kennis en ontwikkelingen. Daarmee spelen we ook in op de invloed die Covid-19 naar verwachting zal hebben op bestaande gezondheidsverschillen, ruimtegebruik en hernieuwde aandacht voor de leefomgeving bij de bewoners van Utrecht.

Ook in 2021 focussen we ons op de uitvoering van vier opgaven.

1. Een gezonde start voor alle kinderen in Utrecht
2021 is het laatste jaar van het landelijke actieprogramma kansrijke start. Hiervoor organiseren we een stedelijke conferentie om inzichten en resultaten te delen en vervolgstappen te bepalen. Daarnaast doen we in 2021 we het volgende:

• We bieden specifieke voorzieningen voor kinderen en (aanstaande) ouders/opvoeders in een kwetsbare positie. We intensiveren de samenwerking met verloskundigen en kraamzorg.
• Het programma Nu Niet Zwanger is opgestart: verschillende hulpverleningsorganisaties in Utrecht ondersteunen kwetsbare mensen (m/v) een bewuste keuze te maken over het moment van hun kinderwens, zodat zij niet onbedoeld zwanger raken.
• In meerdere wijken zijn netwerken en/of multidisciplinaire overleggen (MDO’s) rondom geboortezorg en de eerste 1000 dagen actief. Wanneer onderliggende problematiek zoals schulden of huisvesting een knelpunt vormt, wordt dit ingebracht op de doorbraaktafel citydeal inclusieve stad.
• Per 1 januari 2021 vindt een wetswijziging plaats waardoor de JGZ verplicht wordt een prenataal huisbezoek te bieden aan kwetsbare zwangeren en gezinnen. In Utrecht zijn de prenatale huisbezoeken al onderdeel van de werkwijze van de JGZ en biedt de wetswijziging een impuls aan het beter bereiken van zwangeren in een kwetsbare situatie.

2. Alle kinderen doen mee
In 2021 intensiveren we onze inzet in de periode tussen het afgeven van de indicatie voor een risico op taalachterstand door JGZ (leeftijd van 14 maanden) en de daadwerkelijke start van voorschoolse educatie (bij 2,5 jaar). Dit doen we door in te zetten op de volgende punten:

• We breiden het aantal taalhuisbezoeken van Taal Doet Meer uit en maken een koppeling tussen ouders met een peuter van 14 maanden met een risico op taalachterstand en het aanbod van Taal Doet Meer.
• We breiden het aantal ‘ouder-kind groepen’ gericht op taal verder uit.
• Met aanbieders van voorschoolse educatie gaan we ouders en kinderen die zich hebben aangemeld, maar nog niet deelnemen aan de voorschool, gerichter benaderen met informatie en activiteiten.

3. Ouderschap en collectieve aanpak
In 2021 zetten we (mede vanuit het extra geld uit het Coalitieakkoord voor het versterken van de JGZ en de sociale basis) verder in op de collectieve aanpak rondom opvoeden en opgroeien vanuit de JGZ en Lokalis. We versterken het ouderschap door aan te sluiten in de wijk en zorgen ervoor dat ouders en jongeren elkaar ondersteunen bij opvoedvragen. Vragen die horen bij de gewone ontwikkeling van kinderen, zoals slapen, luisteren en gezond gewicht. Door de Coronacrisis is meer gebruik gemaakt van digitale ondersteuning, bijvoorbeeld in de vorm van Webinars voor ouders. Deze digitalisering continueren we omdat we hiermee een andere en grotere doelgroep bereiken over het ouderschap. Samen met partners als buurtteams en specialistische jeugdhulp werken we in 2021 verder aan de onderwerpen 'van partnerschap naar ouderschap' en echtscheidingen.

4. Preventie in samenwerking met partners Stelsel Zorg voor Jeugd
Wij verbeteren de samenwerking tussen buurtteam en JGZ nog verder. In 2020 hebben JGZ en buurtteam initiatief genomen om gezamenlijk casuïstiek op de wachtlijst van het buurtteam in Vleuten te bekijken. Dit om te leren over onderlinge samenwerking voor deze gezinnen. In 2021 kunnen de aanbevelingen breder over de stad gedeeld worden.
De JGZ draagt als partner in de basiszorg actief bij aan de kernpartneraanpak bij het onderwijs, door inzet van kennis en expertise van gezondheid en ontwikkeling van kinderen. We gaan in 2021, mede vanuit het geld uit het Coalitieakkoord, door met het versterken van de rol van JGZ als kernpartner in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs. We verwachten in 2021 de eerste resultaten van de pilots in het basisonderwijs.

Algemeen
Het speerpunt Gezond Gedrag is erop gericht gezondheidswinst te behalen door in de omgevingen van mensen de gezonde keuze gemakkelijker te maken. Dat is nodig omdat gezonde keuzes maken moeilijk is, in het bijzonder voor mensen die te maken hebben met zorgen en stress. We willen met het nieuwe gemeentelijke inkoopbeleid de denk- en innovatiekracht van de markt inzetten om gezondheidswinst te behalen. In 2021 werken we het inkoopbeleid verder uit naar richtlijnen en processen voor in- en externe inkoop die helpen gezondheid te versterken. De meeste impact verwachten we bij thema’s zoals roken en voeding en/of inkoop voor mensen in een kwetsbare positie.

Voedsel
Mede op verzoek van de raad werken we samen met de stad toe naar een voedselagenda met een gezamenlijke ambitie voor een uitvoeringsagenda. We ondersteunen dit proces en aansluitend de uitvoering van deze agenda. Ook werken we met de Provincie Utrecht samen rond de provinciale voedselagenda. En benutten we kansen voor een gezonde leefomgeving en de verbinding tussen stad en platteland voor voedsel.

We realiseren een gezonde voedselomgeving in een gebiedsontwikkeling, in een pilot of in een Regiodeal Foodvalley ‘fieldlab’ samen met partijen in de stad. We gaan door met de lobby bij de landelijke overheid over prijsbeleid, marketing voor ongezonde producten en het stimuleren van gezonde productontwikkeling. Voor de eigen gemeentelijke catering werken we in 2021 concreet de aanbesteding uit waar gezonde voedselkeuzes onderdeel van zijn.

Gezond Gewicht
Onze ambitie is dat meer kinderen en jongeren een gezond gewicht houden of krijgen. Samen met partners uit de stad, voeren we in 2021 het plan van aanpak uit, waarbij de samenhang en focus gericht is op vier punten: Stimulerende leefomgeving, Opvoeden doen we samen, Multidisciplinaire aanpak overgewicht en Gezond Speciaal Onderwijs.

Sporten en bewegen
Sporten en gezonde leefstijl gaan hand in hand en waar dat mogelijk is versterken we dat in samenwerking met SportUtrecht. We zetten daarbij specifiek in op de ontwikkeling van passend laagdrempelig aanbod voor bewegen, ontspannen en gezond eten. We stimuleren sportverenigingen om een rookvrije sportclub te worden met een gezonde kantine en verantwoord alcoholgebruik en met een goede naleving van de alcoholregelgeving voor jongeren onder de 18 jaar.

Roken
De inzet ‘op weg naar een Rookvrije Generatie’ kent brede steun, ook onder rokers. We willen voorkomen dat kinderen gaan experimenteren met roken (zoals(e-)sigaretten of waterpijp), omdat
dit een opstap kan zijn naar toekomstig en structureel roken. We stimuleren dat omgevingen voor kinderen of mensen met gezondheidsklachten rookvrij zijn. Dat doen we bijvoorbeeld met de pilot rookvrije speelplekken in Overvecht en Noordwest. We kijken ook naar ons eigen beleid als werkgever over roken.

Alcohol
In 2021 hebben we voor de naleving van de leeftijdsgrens van alcohol extra aandacht bij cafetaria’s, sportverenigingen en bezorgdiensten. We zorgen voor goede voorlichting op scholen voor scholieren en hun ouders over alcohol en dat geldt ook voor middelen (waaronder lachgas). Ook voor volwassenen is geen of matig alcohol een gezonde keuze en waar dat mogelijk is stimuleren we om die keuze gemakkelijk te maken.

Middelen- en medicatiegebruik
Voor mensen die drugs gebruiken zetten we in op het beperken van gezondheidsschade door goede informatie en testservice. We volgen het landelijk onderzoek naar onnodig en illegaal gebruik van pijnstillers op opiaatbasis. Op grond van de bevindingen van dat onderzoek bepalen we onze acties. In onze contacten met artsen uit de eerste en tweede lijn agenderen we het gebruik van (te) zware pijn- en slaapmedicatie en antidepressiva, onder andere door data hierover met elkaar te delen en te bepreken.

We vinden het belangrijk dat Utrechters gezond kunnen rondkomen. Corona maakt de samenhang tussen gezondheid en geldzorgen voor veel Utrechters meer voelbaar in hun dagelijkse leven. We hebben daarom in 2021 nog meer aandacht voor deze samenhang in onze aanpak van het speerpunt Gezond Rondkomen en de Actieagenda Utrechters schuldenvrij .

Stress sensitief werken blijven we toepassen in bijvoorbeeld onze publieksdienstverlening en contact met ouders en kinderen bij de Jeugdgezondheidszorg (JGZ). We willen het experiment met de stress sensitieve spreekkamers van de JGZ een vervolg te geven. En we blijven in 2021 de JGZ-professionals scholen in het signaleren van geldstress en het bespreekbaar maken ervan. In een gezamenlijk aanpak met de armoedecoalitie en de eerstelijnsgezondheidszorg bieden we professionals meer handvatten om stress door geldzorgen te signaleren en te bespreken. Hierbij is specifieke aandacht voor het jonge kind in aansluiting op het programma Kansrijke start.

We werken ook aan gezond leven en geldzorgen door bijvoorbeeld het faciliteren van een living lab over gezond eetgedrag en geldzorgen in Noordwest. Daarin komen initiatieven voor inwoners met een klein besteedbaar budget samen om impact te vergroten. We voeren de werkagenda Samen voor Gezondheid van Zorg & Zekerheid en de gemeente Utrecht uit waarin in 2021 expliciet aandacht is voor armoede en schulden & gezondheid.

Kennis en onderzoek
De resultaten van het onderzoek naar de samenhang tussen gezondheid en armoede door de Universiteit van Maastricht gebruiken we in 2021 in onze aanpak. Naast wetenschappelijke kennis benutten we continu de ervaringskennis van Utrechters bij de ontwikkeling en uitvoering van de plannen.

Het doel van gezond werkgeverschap is om met en bij werkgevers de onderstaande twee punten verder te brengen. In verband met de impact van Corona, wordt met werkgevers besproken of en op welke thema’s en activiteiten zij zich willen richten.

1. Aandacht vragen voor en actie(s) definiëren op inhoudelijke gezondheidsthema’s, zoals: voeding, stoppen met roken en mentale gezondheid.
2. Het belang agenderen van en acties opstellen voor het tegengaan van achterliggende oorzaken die het vergroten van gezondheidswinst in de weg staan. Denk hierbij aan de aanpak van eenzaamheid, schuldenaanpak en de werkbeweging.

Met deze aandacht en acties beogen we (meer) bedrijven (meer) partnerschap te laten zien op het vergroten van gezondheidswinst. Om dat doel dichterbij te brengen, zetten we in 2021 in op:

• een eenduidige en gezamenlijke boodschap van gemeente naar werkgevers;
• de eigen gemeentelijke organisatie die meer bewust werkt aan gezond werkgeverschap;
• een uitnodigend netwerk van bedrijven, die onderling kennis delen, elkaar inspireren en partijen verbinden;
• kennisontwikkeling over relatie tussen werk en gezondheid.

Het geld dat beschikbaar komt voor de bestrijding van de effecten van de Coronacrisis zetten we in 2021 gericht in op het bevorderen van de psychische gezondheid van Utrechters (zie hoofdstuk.., pagina.., pakket 2). We werken aan de versterking van de preventie van psychische problematiek (de beweging naar voren) en borgen deze binnen de Utrechtse zorginfrastructuur.

Samen met de inwoners werken we aan het voorkomen van problemen en het versterken van hun veerkracht. Hierbij betrekken we de uitkomsten van de verkenningen onder inwoners en professionals. Deze verkenningen zijn eind 2020 gereed. Specifieke aandacht besteden we in 2021 aan de groepen mensen die mentaal het meest getroffen zijn door Corona. Daarbij werken we met professionele partijen in de stad samen en maken we zichtbaar wie wat doet en welke kennis heeft. We ondersteunen daarnaast waar dat nodig is het netwerk van professionals die werken aan het vergroten van de veerkracht van studenten. En vragen aandacht voor het gebruik van Ritalin onder studenten. Verder maken we digitale zelfhulp-instrumenten die bijdragen aan een goede psychische gezondheid zichtbaar via online kanalen van de gemeente.

Met het geld dat beschikbaar komt voor de bestrijding van de effecten van de Coronacrisis zetten we in 2021 actief in op mogelijkheden voor het gezond oud worden van inwoners (zie hoofdstuk…, pagina.., pakket 2). Dit doen we in aansluiting op de bestaande zorg- en welzijnsvoorzieningen.

In de landelijke nota Gezondheid is vitaal ouder worden één van de vier speerpunten met een grote nadruk op het belang van valpreventie. Via de twee pilots valpreventie in de (sub)wijken Oog en Al en Leidsche Rijn sluiten wij aan bij dit landelijke beleid. Dit in samenwerking met de Hogeschool Utrecht en twee gezondheidscentra. We werken aan blijven bewegen bij ouderen, zo wordt Utrecht bijvoorbeeld een Doortrappen-gemeente. Dit is een landelijk initiatief van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en de provincie Utrecht. De inzet hierbij is om ouderen te stimuleren om te blijven fietsen en daarbij te letten op wat oudere Utrechters nodig hebben om de fiets te blijven gebruiken. Ook sluiten we aan bij de initiatieven 'De beweegvriendelijke wijk Noordoost’ en 'De seniorvriendelijke wijk Overvecht'. Aansluiting op de leefwereld van ouderen willen wij vormgeven door verhalen van Utrechtse ouderen op te halen. Met in het bijzonder de ouderen die in landelijke bestanden en publicaties minder prominent vertegenwoordigd zijn, zoals oudere migrantenvrouwen. Voor de uitwerking is samenwerking gezocht met de Leyden Academy for Vitality and Aging en GetOud. Langs deze lijn willen wij vanuit het perspectief van ouderen ook scherper krijgen wat de impact van de coronamaatregelen op hun gezondheid en veerkracht is.

Gezondheidsvoorzieningen online en offline
Onder invloed van Corona heeft de inzet van eHealth en gezondheidstechnologie een vlucht genomen. Een ontwikkeling die we in de stad willen koesteren en doorzetten. We brengen de gemeentelijke rol in deze ontwikkelingen in beeld en handelen waar dat mogelijk is al volgens deze rolopvatting. We voeren de in het najaar van 2020 opgeleverde innovatieagenda uit, samen met partners in de stad. Aandachtspunt in deze agenda is de focus op een mensgerichte aanpak van innovatie. Dit vanuit de breedte van positieve gezondheid met oog voor kansengelijkheid en privacy waarborging. Goede voorbeelden van de inzet van technologie voor gezondheid worden gedeeld ter lering en inspiratie. Daarnaast werken we in de nieuw te ontwikkelen woongebieden mee aan de planvorming van het meegroeien van maatschappelijke voorzieningen, waaronder de gezondheidsvoorzieningen. We denken mee in de realisatie en selectie van aanbieders in de gebieden.

Sociaal medische zorg aan Utrechters in een kwetsbare positie
In het kader van de verkenning van de sociaal medische zorg is in 2020 een kwalitatief onderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek heeft ons inzicht gegeven in de elementen die een rol spelen in de aansluiting van de zorgbehoefte en zorgvraag van zeer kwetsbaren bij het aanbod van (sociaal medische) zorg. De uitkomst van het onderzoek gebruiken we in 2021 om verbeteringen in de toegankelijkheid en bereikbaarheid van de zorg op stad- en wijkniveau door te voeren.  

Kennis als basis
In 2021 zetten we extra in op kennis over de leefwereld (ervaringskennis) van inwoners van Utrecht. Dit doen we rondom Corona en ook in het ‘van Wijkdata naar wijk(d)oen’-traject waarin we samen met partijen in de wijk op basis van verschillende databronnen werken aan een gedeeld beeld van de gezondheidssituatie in de wijk. Vervolgens bepalen partijen uit de wijk waar gezamenlijk (meer) op in te zetten om gezondheidswinst te kunnen vergroten. We verstevigen de samenwerking met kennispartners rondom actuele thema’s, zoals met TNO en het RIVM voor kansrijke start. We organiseren in het kader van de Volksgezondheidsmonitor stakeholdersmeetings met partners uit de stad om kennis op te halen, te verbinden en te verspreiden.