Samenvatting

Inleiding

Samen met de rest van de wereld zit Utrecht middenin een crisis. Corona zorgt voor leed en onzekerheid en zet de bestaanszekerheid van veel Utrechters onder druk. We zoeken in deze programmabegroting daarom bewust de financiële grenzen op en investeren fors in een afgewogen gemeentelijk crisispakket. Een investeringspakket dat de bestaanszekerheid van Utrechters versterkt, voorzieningen overeind houdt en de economie en werkgelegenheid stimuleert en toekomstbestendig maakt. De coronacrisis mag er niet voor zorgen dat mensen tussen wal en schip vallen. Daarom houden wij onze investeringen op peil. Niet alleen voor de stad, maar ook voor de regio en de rest van Nederland. Kortom, we investeren nóg meer in gezond stedelijk leven voor iedereen, nu en in de toekomst.

De afgelopen jaren voerden we een solide financieel beleid. Daarom kunnen we deze klappen in Utrecht nu opvangen door gebruik te maken van onze reserves en door een beperkt aantal lastige keuzes te maken. Onze reserves en de compensatie die het Rijk tot nu toe heeft geboden, maken dat we op dit moment nog niet gedwongen worden om in alle hevigheid te bezuinigen en de gemeentelijke lasten fors te verhogen. Het inzetten van de reserves brengt echter met zich mee dat het weerstandsvermogen niet meer toereikend is om alle risico’s op te vangen. We varen financieel scherp aan de wind.

Al voor de crisis stond de begroting structureel onder druk, het piepte en het kraakte. Met name knelpunten als gevolg van wetswijzigingen, prijsstijgingen van aanbestedingen en aanhoudende onzekerheden in het sociale domein (geen structurele rijksbijdrage voor het toenemende beroep op de jeugdzorg, geen compensatie voor de invoering van het abonnementstarief in de zorg). Daarom zijn we terughoudend met nieuwe activiteiten en kijken we continu naar mogelijkheden om te versoberen en effectiever te werken. We prioriteren permanent. Hiermee maken we ruimte voor een beperkt aantal nieuwe activiteiten. Deze dragen bij aan de bestaande ambities en wat extra nodig is voor het herstel uit de crisis, waaronder het voortzetten van het werk aan de wal- en kluismuren en het verbeteren van het binnenklimaat van onderwijsgebouwen.

Door de crisis worden we geconfronteerd met extra incidentele uitgaven. Door financieel beleid maken we ruimte om deze op te vangen. En daarnaast investeren we in herstel, in combinatie met steunmaatregelen van het Rijk. Maar we balanceren op een dunne lijn die, als de crisis langer duurt of verergert, onder nog hogere spanning komt te staan. En hoewel weinig zeker is op dit moment, is het wel duidelijk dat het zware weer voorlopig voortduurt. Dat onzekere en sombere vooruitzicht betekent dat er mogelijk nog moeilijker keuzes en maatregelen nodig zijn in de nabije toekomst. Daarom bouwen we in het crisismaatregelenpakket financiële armslag en flexibiliteit in en blijft steun van het Rijk ook in de toekomst noodzakelijk. We willen en kunnen op dit moment niet alles bepalen en vastzetten voor de komende jaren, omdat we niet weten hoe de crisis verder verloopt en omdat de financiële ruimte nu al beperkt is.

In deze samenvatting worden de belangrijkste keuzen toegelicht die in deze programmabegroting worden voorgesteld. De programmabegroting bevat, behalve de gebruikelijke begroting ook de integrale afweging en de in de kaderbrief aangekondigde uitwerking van vier maatregelenpakketten in lijn met de kaderbrief. Maatregelen waarmee we de schrijnende gevolgen van de crisis verlichten, perspectief bieden en herstel bevorderen. Die maatregelenpakketten zijn nadrukkelijk aanvullend op de reguliere programma’s waarbinnen we ook krachtig inzetten op het voorkomen, verzachten en herstellen van de effecten van corona.

Zoals gezegd blijven we vasthouden aan onze koers en ambitie van gezond stedelijk leven voor iedereen. De coronacrisis vraagt echter wel om een balans tussen bestaande ambities en nieuwe noodzakelijkheden die nu ontstaan.

Maatregelen corona

In deze programmabegroting stellen we maatregelen voor die zich richten we ons op het verlichten van schrijnende gevolgen voor de groepen die hard geraakt worden, het bieden van perspectief en het bevorderen van herstel. Twee elementen staan daarbij voor ons centraal: bestaanszekerheid voor Utrechters en toekomstbestendige investeringen in de transities die bijdragen aan een goed herstel uit de crisis. We hebben vier maatregelenpakketten samengesteld, waarbij we hebben gezocht naar een optimale synergie en onderlinge samenhang zonder de effectiviteit en de snelheid uit het oog te verliezen:

1. het zoveel mogelijk in stand houden van essentiële voorzieningen op het gebied van cultuur, erfgoed, sport, welzijn en evenementen tijdens de anderhalvemeterfase;
2. het versterken van bestaanszekerheid voor Utrechters door zorg dichtbij en op maat te versnellen, extra in te zetten op een kansrijke start voor kinderen en het vroegtijdig tegengaan van schulden en het voorkomen van toename van overlast en (ondermijnende) criminaliteit;
3. het organiseren van een effectief pad naar werk en opleiding door extra te investeren in werkgelegenheid en het opleiden, om- en bijscholen en begeleiden van kwetsbare mensen naar een toekomstbestendige baan;
4. stimuleren van de economie met maatschappelijk rendement en duurzame werkgelegenheid door versneld en gericht te investeren in de belangrijke transities: energie, klimaat, groen, mobiliteit, economie en wonen. Door gericht ruimtelijke en maatschappelijke investeringen naar voren te halen, is een aantal elkaar versterkende effecten te behalen.

In het hoofdstuk ‘Maatregelen corona’ worden de vier maatregelenpakketten verder uitgewerkt en toegelicht, inclusief de samenwerking met en cofinanciering door onze partners. Bij de maatregelenpakketten hanteren we een horizon van twee jaar. We doen alleen wat we nu kunnen overzien. Zo bouwen we de flexibiliteit, fasering en financiële armslag in om straks te kunnen reageren op nieuwe ontwikkelingen. Want de onzekerheid over onder andere het verdere verloop van de coronacrisis, de economische ontwikkeling en de compensatie door het Rijk blijft voorlopig groot. Het is van belang om de pakketten in het geheel van de begroting te beschouwen. Want uiteraard wordt ook vanuit de ‘reguliere’ programma’s, gewerkt aan het verzachten, voorkomen of herstellen van de effecten van corona.
In de begroting houden we er rekening mee dat de anderhalvemeterfase tot halverwege 2021 aanhoudt. Maar zoals gezegd is het verloop van de crisis zeer onzeker. Daarom hebben we in ons weerstandsvermogen rekening gehouden met een zwaarder scenario waarin de beperkende maatregelen langer duren of er een tweede lockdown volgt.